عید نوروز به آرامی از راه می رسد و ایرانیان میزبان جشن طبیعت می شوند، هنگامه ای خجسته که همزمان با سالروز شهادت سیده نساء العالمین زهرای مرضیه(سلام الله علیها ) بیش از گذشته رنگ و بوی معنوی به خویش گرفته است تا با توسل به یگانه دخت پیامبر اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) سالی خوب و نیک را از پروردگار عالمیان تمنا کنیم.
واژه عید در قرآن کریم تنها یکبار در آیه 114، سوره مائده آمده است: « عیسی بن مریم گفت: بارالها ! پرودگارا ! برای ما از آسمان مائده ای فرست تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما می آیند، عید باشد که تو بهترین روزی دهندگانی و آیت و حجتی از جانب تو برای ما باشد.»
همتای واژه ی عید در زبان های ایرانی جشن یا یسن محسوب می شود که از ریشه ی yaz به معنای ستایش، نیایش و پرستش ایزد گرفته شده است.
جشن واژه ای ایرانی و بسیار کهن به شمار می رود. این واژه که باری گران از معناها و سنت های ویژه ی ایرانی را بر دوش دارد، در اصل عبارت بوده است از برپایی مراسم نیایش و سپاس به مناسبت رخداد یک پیروزی، رویداد اجتماعی یا یک معجزه ی آسمانی که سودی برای اجتماع داشته باشد. مردم به هنگام برپایی این بزرگداشت گردهم می آمدند و پروردگار را با مراسم ویژه ی مذهبی نیایش می کردند. این نیایش و سپاس هر ساله به عنوان قدرشناسی از موهبتی که از طرف خداوند ارزانی شده بود، تکرار می شد.
این مراسم با سرود و موسیقی همراه بود. در ایران باستان و پیش از ظهور زرتشت همواره مراسم قربانی پس از مراسم نیایش و ستایش انجام می پذیرفت، آن چنان که توده هایی از آتش برپا می داشتند و در کنار آن قربانی می کردند. آن گاه سهمی از قربانی به آتش داده و باقیمانده ی آن میان مستمندان و نیایشگران پخش می شد و با همان گوشت قربانی سور و مهمانی برگزار می کردند.
نوروز از کهن ترین جشن های ایرانی است که پژوهشگران با احتمال آن را به اقوام بومی فلات ایران پیش از مهاجرت و آریاییان، نسبت داده اند. همچنین جشن های مهرگان و نوروز به وسیله ی سومریان به بین النهرین راه یافت و در آنجا جشن های دیگری پدید آمد که بعدها در بین النهرین این جشن ها به صورت مراسمی واحد در آغاز سال نو برگزار می شد اما در فلات ایران همچنان تا دوره ی اسلامی به صورت 2 جشن مستقل بر قرار مانده بود.
عنوان نوروز در فرهنگ ایرانی به 2 روز تعلق داشته است. یکی روز اول فروردین، که خورشید به برج حمل می رسد و به آن نوروز کوچک (عامه) می گویند و دیگری نوروز بزرگ یا (نوروز خاصه) است که روز خرداد از ماه فروردین به شمار می رود.
برخی گفته اند: «نوروز سالروز آفرینش جهان و انسان است و نوروز بزرگ روزی است که در آن جمشید بر تخت نشست و خاصان را طلبید و رسم های نیکو گذاشت وگفت خدای تعالی شما را خلق کرده است. باید که به آب های پاکیزه تن را بشویید و غسل کنید و به سجده و شکر خدا مشغول باشید و هر سال در این روز به همین دستور عمل نمایید.»
جشن نوروز نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به رستاخیز و حیات منتهی می شود. به گفته ی برخی از پژوهشگران، اعتقاد به بازگشت ارواح نیاکان در ایام نوروز وجود دارد. چنان که به آزادی مردگان در شب های جمعه و بازگشت ارواح آنان به خانه های خود باور داشتند.
در نوروز مردم به یکدیگر آب می پاشیدند که درباره ی دلیل این کار برخی گفته اند: «علت آن است که در کشور ایران دیرگاهی باران نبارید و سپس ناگهان سخت ببارید و مردم به آن باران تبرک جستند و از آن آب به یکدیگر پاشیدند و این کار همچنان در ایران مرسوم بماند.»
نوروز نمادی از پیروزی نیکی بر بدی نیز محسوب می شود. از همین رو در گذشته آیین نیایش رپیثون (سرور گرمای نیمروز و ماه های تابستان) در نوروز برگزار می شد زیرا با یورش دیو زمستان به زمین، رپیثون به زیر زمین فرو می رود تا با گرم نگه داشتن آب های زیرزمینی، گیاهان و ریشه ی درختان را از مرگ نجات بخشد. بازگشت سالیانه ی او در بهار نمادی از پیروزی نهایی خیر بر شر به شمار می رفت، به همین مناسبت جشن و نیایشی ویژه در مراسم نوروزی به این ایزد تعلق داشته است.
مردم ایران به منظور استقبال از عید نوروز، کارهای فراوانی همچون خانه تکانی، خرید لباس نو، سبزه کاشتن، تهیه سفره ی هفت سین و ... انجام می دهند.
سبزه کاشتن و خرید لباس از آداب و رسوم عید است. در آستانه ی آغاز سال نو، افراد خانواده برای خرید لباس به بازار و فروشگاه ها می روند و لباس های نو و پارچه های رنگین، خریداری می کنند. در واقع با خرید لباس نو و تغییر ظواهر، نشاط خاصی را به زندگی خود می بخشند.
در برخی از مناطق ایران، به رعایت این آداب و رسوم، بسیار تاکید شده است به عنوان مثال در شیراز، از یکی 2 ماه به نوروز مانده شیرازی ها به بازار می روند و لباس عیدشان را می خرند به طور معمول پارچه هایی خریداری می شود که دارای رنگ روشن و سرخ یا زرد باشد. آنها اعتقاد دارند که لباس را خودشان بدوزند. سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، چندین روز مانده به عید، در خانه های شیرازی ها صورت می گیرد. آن ها برای این کار از ظرفی استفاده می کنند که از جنس مس یا روی باشد و سپس مقداری دانه ابتدا به سلامتی امام زمان(عج) می ریزند و سپس نام اعضای خانواده را یک به یک می آورند.
خانه تکانی از دیگر رسوم پسندیده و ارزشمند است که پیش از فرا رسیدن نوروز صورت می پذیرد. در واقع مردم در آستانه ی رسیدن سال نو، تحولی در زندگی خود ایجاد می کنند و خانه را برای پذیرایی از میهمانان عید آماده می سازند.
تهیه ی سفره ی هفت سین از دیگر آداب عید نوروز و از بزرگترین نمادهای این آیین است که از اقلامی چون سبزه، سماق، سیر، سنجد، سمنو، سیب، سرکه و ... در این سفره استفاده می شود.
محمدعلی دادخواه در پژوهشی با عنوان نوروز و فلسفه هفت سین می نویسد: «عدد هفت برگزیده و مقدس است. در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می دهند.»
علامه مجلسی نیز در این زمینه می گوید: «آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل برآنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که باحرف سین شروع می شود بخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می دارند.»
یکی از آداب و رسوم لحظه ی تحویل سال نو، جمع شدن تمامی افراد خانواده بر سر سفره ی هفت سین است، به هنگامه ی تحویل سال نو، اهل خانه با لباس نو بر سر سفره می نشینند و بزرگ خانواده دعای تحویل سال نو را زمزمه می کند.
علامه مجلسی در کتاب زادالمعاد درباره ی دعای سال نو روایت می کند که در وقت تحویل سال این نیایش را بسیار بخوانید: «یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال.»
علامه مجلسی همچنین خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است: «بارالها! این سال جدید است و تو خدایی ازلی و قدیم هستی. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش می آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شرآنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه می برم...»
یکی از آداب عید نوروز خواندن نماز عید است. شیخ طوسی در این باره گفت: نماز ظهر و عصر روز نوروز را که خواندی چهار رکعت نماز با دو سلام می خوانی، رکعت اول پس از حمد ده بار سوره «قدر» رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره «کافرون» رکعت سوم پس از حمد ده بار سوره «توحید» رکعت چهارم پس از حمد ده بار سوره «ناس» و «فلق» (معوذتین) و در پایان نماز سجده شکر بجاآور و در آن دعاکن تا خداوند گناهان 50 ساله ات را ببخشد.
هر کدام از آداب و رسوم نوروز، فلسفه یی خاص دارد، اعمالی همچون اسپند دود کردن برای دوری از چشم زخم، روشن کردن شمع که به منظور روشنایی خانه و زندگی است، تلاوت آیه های قرآن که برای نزدیکی به پروردگار صورت می گیرد.
پس از تحویل سال نو اعضای خانواده با هم روبوسی می کنند و عید را به هم تبریک می گویند و برای یکدیگر سالی خوب و پربرکت آرزو می کنند.
زیارت اهل قبور در آغازین روزهای سال نو و نیز برگزاری مراسم تحویل سال در کنار آرامگاه شهدا از دیگر آداب دینی نوروز است. تشرف و حضور در اماکن مقدسه و برگزاری مراسم تحویل سال نو در آن مکان ها نیز به وسیله ی مردمان این دیار کهن انجام می شود.
روزهای عید، فرصت مناسبی برای صله ی رحم و دیدار با خویشان و بستگان است که این نیز یکی از نشانه های اخلاق مداری در میان ایرانیان به شمار می رود. از همان روز نخست نوروز، دید و بازدیدها آغاز می شود و افراد خانواده نخست به دیدار بزرگترهای خانواده می روند و عید را به آنها تبریک می گویند.
سرانجام مراسم باستانی نوروز با اجرای جشن سیزده بدر به پایان می رسد. در این روز مردم به طبیعت می روند و ساعتی را در هوای آزاد سپری می کنند و در این هنگامه غذاهایی همچون کاهو و سکنجبین و آش مورد استفاده قرار می گیرد.
اینک آرام آرام بهار از راه می رسد تا دگربار سرزندگی و پویایی را با خویش به همراه بیاورد و نوید دهنده ی روزهایی نیک و خوب برای مردمان این دیار کهن باشد و تقارن نوروز با سالروز شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) بانوی آب و آینه نوید روزگاری سرشار از خیر و برکت را خواهد داد تا در سایه ی پر مهر دخت نبی اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) معنویت و آرامش در جامعه استقرار یابد.
با آرزوی سالی سرشار از موفقیت برای دانشگاهیان اردبیل
مدیر مسئول پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان اردبیل – ابصار نیوز
انتهای خبر