در آستانه ماه مبارک رمضان قرار داریم، نخستین كارى كه باید در ارتباط با “ماه مبارك” انجام گیرد، بدست آوردن نگاه صحیح نسبت به آن مى باشد، نگاهى برگرفته از آنچه كه كتاب خدا و پیشوایان راستین الهى به انسان ارایه كرده اند.
بشناخت ماه مبارک رمضان راه گشاى كیفیت برخورد و چگونگى رفتار با آن نیز مى باشد. در پرتو شناسایى موقعیت و شناخت جایگاه ماه مهمانی خدا انسان مومن هنگام حلول، مى تواند استقبال شایسته ای از آن به عمل آورد.
در این باره پای صحبت های "حجت الاسلام سیروس داده شریف" کارشناس حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان مرکز اردبیل- مستقر در دانشگاه محقق اردبیلی نشستیم تا با شناخت کافی از این ماه مبارک با تلاش و تقلاى بیشتری براى شرف یابى به محضر پروردگار ، با رعایت وظایف و آداب آین ماه از فیوضاتش بهره مند گردیم.
ابصارنیوز: در آستانه ماه مبارک رمضان قرار داریم، لطفا در مورد واژه رمضان و معنای اصطلاحی آن توضیحاتی جهت آشنایی دانشجویان و علاقمندان ارائه دهید؟
حجت الاسلام شریف: رمضان از مصدر «رمض» به مفهوم شدت گرما و تابش آفتاب بر رَمل معنا شده است. انتخاب چنین واژه ای از دقت نظر و لطافت خاصی برخوردار است چرا که سخن از گداخته شدن و شاید به تعبیری دگرگون شدن در زیر آفتاب گرم و سوزان است.
در واقع رمضان ماه تحمل شدائد و عطش می باشد، عطشی ناشی از آفتاب سوزان یا گرمای شدید روزهای طولانی تابستان و عطش دیگر حاصل از نَفس سرکشی که پیوسته می گدازد و سوزشش به راستی جبران ناپذیر است.
امام سجاد (ع) در توصیف ماه مبارک رمضان می فرماید: سپاس خداى را که از جمله آن راه های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد، ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهى که قرآن رابراى هدایت مردم در آن نازل کرد.... بنابراین، می توان گفت ماه مبارک رمضان، ماه طهارت و ماه تخلق به اخلاق الهی است، و حقیقت و باطن آن عبارت از رسیدن به لقای خداوند است.
ابصارنیوز: حقیقت و باطن ماه مبارک رمضان چیست؟
حجت الاسلام شریف: در واقع هر آنچه که در عالم هستی وجود دارد دارای حقیقت و باطنی است؛ زیرا دنیا تنزّل یافته‌ی عوالم بالا است، هرچه در عالم دنیا است نمونه‌ای است از آنچه در عالم معنا است. احکام و قوانین الهی هم که در دنیا به صورت دین و دستورات عبادی ظهور کردند نیز دارای اسرار و باطنی هستند. بالطبع اشیا، زمان‌ها و مکان‌ها نیز دارای حقیقت و باطن می‌باشند. یکی از آن زمان ها، ماه مبارک رمضان است. که در فرهنگ اسلامی این ماه یکی از مهم ترین ماه های سال است؛ ماهی که نزد مسلمانان به ماه عبادت و طهارت معروف است.
امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه در استقبال از ماه مبارک رمضان با بیانی شیوا و رسا از این ماه بزرگ سخن گفته و حقیقت آن را روشن ساخته است.
پس می توان گفت ماه مبارک رمضان، ماه تخلق به اخلاق الهی و حقیقت و باطن آن نیز رسیدن به لقای خداوند است.
ابصار نیوز: ماه مبارك رمضان چه فضيلت های خاصی دارد؟
حجت الاسلام شریف: گرچه ذكر تمام فضائل ماه مبارك رمضان از حوصله بحث خارج است; ولى پرداختن و ذكر برخى از فضائل آن از نظر قرآن و روايات اسلامى خالى از لطف نيست. رمضان تنها ماه قمرى است كه نامش در قرآن آمده است و يكى از چهار ماهى است كه خداوند متعال جنگ را در آن حرام كرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.) در اين ماه كتاب هاى آسمانى قرآن كريم، انجيل، تورات، صحف و زبور نازل شده است. اين ماه در روايات اسلامى ماه خدا و ميهمانى امت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در اين ماه در نهايت كرامت و مهربانى پذيرايى مى كند; پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است، هر كس همه اين ماه را روزه بگيرد بر خدا واجب است كه همه گناهانش را بخشیده و بقيه عمرش را نیز تضمين می کند.
ابصار نیوز: روزه گرفتن چه فوایدی دارد؟
حجت الاسلام شریف: روزه گرفتن باعث تقويت تقوا، پرهيزگارى و اخلاص شده و مانع عذاب هاى دنيوى و اخروى و مانع نفوذ شيطان می شود. علاوه بر این آرامش روان و جسم انسان را نیز در پی دارد .وقتی انسان روزه گرفت ضمن درک وضعیت فقرا فضائل اخلاقی نیز در او احیاء می شود.
ابصارنیوز: چرا از ماه مبارک رمضان بعنوان ماه جبران مافات نام می برند؟
حجت الاسلام شریف: تنها سرمایه ای که ما برای بهره مندی از لحظات ماه مبارک رمضان داریم؛ امید به فضل خداوند است. اگر تکیه ما بر عمل خودمان باشد و بخواهیم با عمل خودمان راه بندگی را برویم؛ قطعا زمین گیر می شویم. اما اگر انسان در این مسیر بندگی مضطر شد؛ درها را باز می کنند و می بیند که همه عالم با فضل خدا اداره می شود و همه چیز فضل اوست و این گونه نیست که کسی مستحق چیزی باشد، تلاشی کرده باشد و حالا آن تلاش، کار را حل کرده است.
برای درک برکات ماه مبارک رمضان، ما باید از فردای عید فطر سال گذشته آماده شویم و خود را آماده و مهیا کنیم. بعضی هم واقعا این کار را کرده اند و یک سال مراقبه کردند تا بتوانند از برکات این ماه برخوردار بشوند و به شب قدرش برسند که الحمدلله رسیدند و بهره هایش را نیز بردند.
ابصارنیوز: روزه‌داری از چه آداب خاصی برخوردار است؟
حجت الاسلام شریف: توجّه به برپایی مجالس تلاوت قرآن کریم، محور قرار گرفتن مباحث مربوط به خودسازی ایمانی و اخلاقی، میزبانی اقشار مختلف همچون اساتید، دانشجویان و... به سخنان و نظرات آنان گوش فرادادن و با آن‌ها به گفتگو نشستن، حضور در جمع روزه‌داران نمازگزار ماه رمضان و اقامه‌ی نماز جماعت، توجّه دادن به اهمیّت شب‌های قدر و ایّام شهادت امیرالمومنین علی علیه‌السّلام، تبیین وضع جهان اسلام، تأکید بر راهپیمایی هرچه باشکوهتر روز جهانی قدس از جمله آداب اجتماعی روزه داران است.
مقام معظم رهبری در خصوص اداب ماه مبارک رمضان در دیدار با دانشجویان نیز می فرمایند:«ماه رمضان را مغتنم بشمارید. این روزها را با روزه دارى، و این شبها را با ذکر و دعا به سر ببرید. فصل دعا هم، همین ماه مبارک است. اگرچه همیشه انسان باید با رشته ى دعا به خدا متّصل باشد."
پس ماه رمضان، ماه دعا و ماه ذخیره کردن تقواست؛ ماهى است که ما باید در آن، به برکت عبادت و توجّه به پروردگار، قوّت روحى و معنوى پیدا کنیم تا با آن قوّت ، سنگلاخها را بسرعت و سهولت بپیماییم.
ابصار نیوز: از کجا بفهمیم اعمالمان مورد قبول درگاه الهی واقع شده است؟
حجت الاسلام شریف: صحت عمل، آن‌جایی استعمال می‌گردد كه عبادت، شرايط لازم را از جهت حکم شرعی داراست، و در نتیجه نیاز به تکرار، قضاء و انجام مجدد ندارد. واژه قبول آن‌جایی گفته می‌شود كه عبادت، علاوه بر تحقق شرایط صحت، از كمال آداب لازم نیز برخوردار باشد، و اگر آن آداب رعایت نگردد عبادت ارزشی پیش حق‌تعالی نخواهد داشت. مانند این‌که کسی تمام شرایط ظاهری وضو و نماز را رعایت می‌کند، ولی در نماز حضور قلب ندارد، چنین کسی نمازش صحیح است و نیاز به تکرار ندارد، ولی چون حضور قلب که از آداب نماز است را نداشته، نمازش مقبول نیست. چنانچه امام سجاد علیه السلام در بیانی فرموده‌اند: «بنده به همان اندازهای که از نماز حضور قلب دارد، نمازش قبول می‌شود.»
روزه هم یکی از همان عباداتی است که صحت آن مشروط به انجام ندادن مبطلات مطرح در رساله احکام شده، و قبولی آن مشروط به رعایت تقوای الهی و گناه نکردن گردیده است. چنانچه در آموزه‌های دینی به این مساله نیز اشاره شده و پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرمایند : «پنج صفت است که روزه را باطل و وضوء را میشکند، دروغ و غیبت و سخن چینی و نظر شهوت انگیز، و قسم دروغ.»
بنابراین قبولی، ارزش و فضیلت روزه، مشروط به این است که گناه نکنیم. که در غیر این صورت، چیزی جز تحمل گرسنگی و تشنگی نصیبمان نخواهد گشت.
ابصارنیوز: چگونه خود را برای ورود به ماه مبارک رمضان آماده کنیم؟
حجت الاسلام شریف: همانطور که ورزشکاران جهت اعزام به مسابقات جهت برای بالا رفتن روحیه و هم از لحاظ معنوی و مادی مقدماتی را فراهم می‌کنند ما نیز باید خود را برای وارد شدن به ماه ضیافت الهی آماده کرده و هم از لحاظ مادی (بدنی) و هم معنوی (روحی) خود را برای این ماه عزیز محیا کنیم. لذا وقتی در سیره و روش پیامبر و ائمه (علیهم السلام) نگاه می کنیم می‌بینیم این بزرگواران هم سفارش به آمادگی و تجهیز نمودن خود برای ماه رمضان می‌کردند و همچنین خودشان بصورت عملی خود را برای ورود به این ماه عزیز مهیا می‌کردند.
از جمله کارهایی که در سیره این بزرگواران برای ورود به ماه مبارک رمضان در منابع روایی ما اشاره شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ گرفتن روزه های مستحبی در ماه های رجب و شعبان
در کتاب من لا یحضره الفقیه از حضرت صادق (علیه السلام) آمده است: «کسی که سه روز آخر از ماه شعبان را روزه بدارد و آن را به ماه رمضان وصل کند پروردگار روزۀ دو ماه ( شعبان و رمضان) را برای او می نویسد و اجر و پاداش دو ماه را به او می دهد.»
2ـ ایجاد آمادگی روحی
یکی دیگر از مواردی که در سیره ائمه در مورد آمادگی برای ماه رمضان وارد شده ایجاد مقدمات روحی و تقویت روحی با استغفار، ترک گناه و تلاوت قرآن وارد شده است.
ابصارنیوز: همانگونه که مستحضر هستید چند سالی است که ماه مبارک رمضان مقارن با رو های طولانی و گرم تابستان است در این خصوص چه توصیه هایی برای روزه داران دارید؟
حجت الاسلام شریف: واضح است که روزه گرفتن در تابستان با گرمای شدید و روزهای طولانی بسیار سخت است. اما فراموش نکنیم که در روزه‌داری ، آزمایش الهی نهفته است و آثار و برکات بسیاری دارد.
درست است که در ماه مبارک رمضان، شیطان دست و پایش در غل و زنجیر است اما یادمان باشد که هوای نَفس آزاد است و تلاش می‌کند که انسان در آزمایش الهی مردود شود. خالصانه خود را به خدا واگذاریم و از او بخواهیم که در روزه‌داری توفیقمان دهد و مراقب باشیم که تشنگی و گرما ما را از روزه گرفتن منصرف نکند که برکات زیادی را از دست می دهیم از یک سو و مستوجب عذاب می شویم ، هیچ چیز بالاتر و زیباتر از فرمانبرداری از حضرت احدیت نیست.
این روزها وقتی زیر تابش آفتاب و در گرمای بی‌قرارکننده تابستان داغ، با کام تشنه و رمقی که از جان رفته به معنویت رمضان و ارزش ایمان و قدر استقامت در راه حق می اندیشی به خاطر می آوری که ماندن در راه دین و استقامت در مسیر آئین، بی تلاش و صبر و زحمت مقدور نخواهد بود و هر کس به اندازه وسع این پایداری ظاهری و باطنیش به قرب الهی خواهد رسید.
‘گاهی وقت‌ها سختی‌هایی که انسان متحمل می‌شود نتیجه‌ای ارزشمند به همراه دارد؛ من جمله همین روزه گرفتن در فصل گرما است؛ این سختی‌ها و مشقت‌ها جز خیر و نیکی برای صاحب آن نیست، زیرا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) می‌فرماید: هر اندازه که سختی و مشقّت عمل، بیشتر باشد، ارزش و پاداش آن هم بیشتر است.
حال چه فضیلتی از این بالاتر که خداوند به روزه‌دارانی که این سختی را تحمل می‌کنند، افتخار می‌کند و می‌بالد؟ و چه سعادتی از این بالاتر که ما با این روزه‌داریمان مورد غفران و بخشش حضرت حق قرار می‌گیریم؟
عنوان مصاحبه: درک فضیلت ماه رمضان، مایه سعادت ابدی انسان است.
مصاحبه شونده: حجت الاسلام داده شریف
مصاحبه گر: مهدی جدی
انتهای مصاحبه/ ج